Η Ξένη Γλώσσα στον Εργασιακό Χώρο - Μύθοι και Αλήθειες

*Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΚΕΡΔΟΣ και αργότερα αναδημοσιεύτηκε στην επιθεώρησηΞενόγλωσσης Παιδείας 

Το σχετικά πρόσφατο στη χώρα μας ενδιαφέρον και η αυξημένη ζήτηση προγραμμάτων Ειδικών Γλωσσικών Μαθημάτων για Επαγγελματίες όπως έχει αποδοθεί στην Ελληνική ο όρος Language for Specific Purposes (LSP), είχε σαν αποτέλεσμα την ανάλογη αύξηση στην προσφορά για τέτοιου είδους μαθήματα από μεγάλη μερίδα ξενόγλωσσων εκπαιδευτικών οργανισμών και μεμονωμένων καθηγητών. 

Η επιλογή ωστόσο και για άτομα, οργανισμούς και εταιρίες δεν είναι πάντοτε εύκολη καθώς η ενημέρωση για τις προδιαγραφές που πρέπει να πληροί ένα τέτοιο γλωσσικό πρόγραμμα βρίσκεται μόνο σε πολύ ειδικά συγγράμματα και δημοσιεύσεις δυσπρόσιτες στο μέσο αναγνώστη.

Έτσι, πολύ συχνά, παρατηρείται το φαινόμενο της επιλογής με μόνο κριτήριο το κόστος. Με πολύ απλά λόγια, εταιρίες και οργανισμοί προσλαμβάνουν στη βάση περίπου του μειoδοτικού διαγωνισμού.   

Τι είναι τα Ειδικά Γλωσσικά Μαθήματα

Τα Ειδικά Γλωσσικά Μαθήματα - Language for Specific Purposes ή LSP - είναι προγράμματα μέσα από τα οποία ο επαγγελματίας οποιουδήποτε κλάδου αναπτύσσει γλωσσικές ικανότητες που αφορούν άμεσα στο αντικείμενο της δουλειάς του με σκοπό να μπορεί  να λειτουργήσει καλύτερα στον επαγγελματικό του χώρο και στον ανάλογο μ' αυτόν κοινωνικό περίγυρο.  

Συνηθισμένο επίσης χαρακτηριστικό σ' αυτά τα προγράμματα είναι η πίεση του χρόνου για γρήγορα αποτελέσματα. Ο επαγγελματίας δεν "προλαβαίνει" να ακολουθήσει μια πιο παραδοσιακή διαδικασία, π.χ. να "μάθει πρώτα τους κανόνες της γραμματικής" και αργότερα να τους χρησιμοποιήσει. Έτσι και αλλιώς και η έρευνα αλλά και η εμπειρία έχουν αποδείξει πόσο δύσκολο είναι να μεταπηδήσει κανείς από τη θεωρία ( γραμματική, συντακτικό, κ.λ.π) στην πράξη (ευχέρεια στη χρήση προφορικού και γραπτού λόγου).

Οι γενικοί στόχοι τέτοιων προγραμμάτων μπορούν να προσδιοριστούν  ως εξής:

• ·   Εκπαίδευση πάνω σε καθορισμένες περιοχές της γλώσσας και δεξιοτήτων που τις ορίζει η χρήση μέσα στον επαγγελματικό χώρο. 
• ·   Εκπαίδευση στους κώδικες επικοινωνίας στο επίπεδο στο οποίο θα κινηθούν οι εκπαιδευόμενοι ( π.χ. πολύ οικείο ή πολύ επίσημο στυλ έκφρασης.
• ·   Δημιουργία ανεξαρτησίας και αυτονομίας στον επαγγελματία για να συνεχίσει να εξελίσσεται και μετά το τέλος του προγράμματος.  

Οι στόχοι μπορούν να προσδιοριστούν μόνο μετά την ειδική και λεπτομερή ανάλυση των γλωσσικών αναγκών των εκπαιδευομένων, π.χ. με παρακολούθηση/ανάλυση της χρήσης της γλώσσας στο χώρο εργασίας ερωτηματολόγια και προσωπικές συνεντεύξεις.

Το πιο κατάλληλο υλικό για τη διδασκαλία επαγγελματικών ομάδων ή ατόμων είναι αυθεντικά κείμενα ( γραπτά ή ηχογραφημένα) σχετικά με τον εργασιακό χώρο. Αυτά, φυσικά, χρειάζονται κατάλληλη επεξεργασία από τον σχεδιαστή του προγράμματος ή τον εκπαιδευτή ( ή και τους δυο, αν υπάρχουν) για να δημιουργηθούν πάνω σ' αυτά οι κατάλληλες  δραστηριότητες/ ασκήσεις, οι οποίες θα επικεντρώνονται όχι μόνο στη γλώσσα/ λεξιλόγιο αλλά και στη γενικότερη δομή και  οργάνωση του λόγου, την ανάπτυξη κατανόησης και ερμηνείας ( αλλά όχι μετάφρασης)

Η ανάγκη για αυθεντικό λόγο είναι σημαντικότατη γιατί αυτού του είδους λόγο θα πρέπει να κατανοήσει ο εκπαιδευόμενος στην καθημερινή του επαγγελματική πραγματική και να τον χρησιμοποιήσει σαν μοντέλο και σημείο αναφοράς  στην δική του προφορική ή γραπτή επικοινωνία.  

Μεθοδολογία και Επιμορφωτές

Η μεθοδολογία της διδασκαλίας επαγγελματικών ομάδων έχει τις δικές της ιδιοτυπίες και απαιτήσεις και, ειδικότερα πρέπει να ξεφεύγει από τα πεπαλαιωμένα κι αυταρχικά μοντέλα μάθησης που δεν ταιριάζουν σε ενήλικες

1.  'Eχει σαν επίκεντρο τον εκπαιδευμένο και τις ιδιαιτερότητες κάθε ατόμου και ομάδας 

2.  Γίνεται με βάση τις ανάγκες της ομάδας όπως αυτές παρουσιάζονται στην αρχή του προγράμματος, αλλά και όπως εξελίσσονται και μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια του. 

3.  Κάνει χρήση ειδικών τεχνικών που εγγυώνται επιταχυμένη μάθηση, καθώς η διάρκεια τέτοιων προγραμμάτων είναι συνήθως βραχυπρόθεσμη 

4.  Περιλαμβάνει συνεχή χρήση επικοινωνιακών δραστηριοτήτων σχετικών με τους στόχους του κάθε εκπαιδευόμενου , καθώς η επικοινωνία δεν μαθαίνεται μέσα από θεωρητικές συζητήσεις αλλά μέσα από την πράξη. 

Από τις παραπάνω απαιτήσεις, νομίζουμε ότι είναι σαφές ότι οι εκπαιδευτές/ επιμορφωτές που είναι και οι πλέον κατάλληλοι για να διδάξουν επαγγελματικές ομάδες πρέπει να έχουν      

• ·         κατάλληλα ακαδημαϊκά προσόντα και θεωρητική παιδεία
• ·         πείρα διδασκαλίας σε διάφορα επίπεδα
• ·         πείρα στη διδασκαλία ενηλίκων και περαιτέρω επιμόρφωση στις τεχνικές διδακτικής
• ·         ευελιξία ώστε να μπορούν να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις
•           επαγγελματική κατάρτιση πραγματικά πολύ υψηλού επιπέδου

Ποιές πρακτικές ακολουθούνται

Η ωμή πραγματικότητα είναι ότι τον χώρο έχουν κατακλύσει ειδικοί και μη. Τα μεγαλύτερα (και ίσως και τα πιο ενδιαφέροντα) συμβόλαια τα διαχειρίζονται εταιρίες μεγάλου μεν βεληνεκούς, που όμως χρησιμοποιούν προσωπικό μικρής κατάρτισης. Συμφέρον αυτών των φορέων είναι η πρακτική του "διδάσκω το βιβλίο" και η προώθηση των μύθων που ακολουθούν συμφέρει περισσότερο τους λιγότερο κατάλληλους επαγγελματίες (που βέβαια έχουν και το χαμηλότερο κόστος σαν ωριαία αμοιβή). 

Αυτό δεν είναι παράλογο. Την αγορά την διαμορφώνουν οι ίδιες οι εταιρίες που θέλουν να οργανώσουν κάποια τέτοια επιμόρφωση για το προσωπικό τους. Όταν το πιο σημαντικό κριτήριο είναι η χαμηλότερη δυνατή ωριαία αποζημίωση, λογικό είναι ότι κάποιος θα κάνει την προσπάθεια να κερδίσει αυτά τα συμβόλαια και αν δεν υπάρχει άλλος τρόπος, τότε θα πρέπει να χαμηλώσει το κόστος.

Θέλω να σημειώσω ότι το σημείωμα μου δεν αφορά στους καλούς επαγγελματίες - είτε είναι οργανισμοί που αναλαμβάνουν τέτοια προγράμματα, είτε καθηγητές που έχουν προσληφθεί από κάποια εταιρία. Αφορά τους υπόλοιπους που χωρίς πολλή περίσκεψη προωθούν τους παρακάτω μύθους, γιατί "έτσι βολεύει και έτσι συμφέρεi".

Μύθοι	Αλήθειες
Τα Γενικά Γλωσσικά Μαθήματα δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από τα Ειδικά	Η διαφορά είναι μεγάλη σε ένα σωστά σχεδιασμένο πρόγραμμα:  στη διδακτέα ύλη, στα κείμενα και τις τεχνικές & δραστηριότητες αλλά και στους στόχους
Πρέπει πρώτα να μάθει κανείς την γραμματική και το λεξιλόγιο και μετά να προσπαθήσει να επικοινωνήσει προφορικά ή γραπτά	Η γραμματική διδάσκεται συγχρόνως, όχι ξεχωριστά και όχι πάντοτε συνειδητά- δεν αφορά δε όλους η συνειδητή εκμάθηση κανόνων όπως γίνεται στο παραδοσιακό φροντιστήριο
Ο επιμορφωτής πρέπει να είναι επαγγελματίας του κλάδου, π.χ. για να διδάξεις Αγγλικά σε φαρμακευτική εταιρία πρέπει να είσαι ιατρός, για να διδάξεις νομικούς πρέπει να είσαι δικηγόρος.	Ο επαγγελματίας  του κλάδου που δεν έχει επιμόρφωση στην διδακτική πρέπει να αποφεύγεται καθώς δεν γνωρίζει πώς να μεταδώσει αποτελεσματικά τις απαραίτητες γλωσσικές δεξιότητες.
Οποιοσδήποτε καθηγητής μπορεί να διδάξει ένα ειδικό πρόγραμμα φτάνει να γνωρίζει την ορολογία και να ξέρει και μερικές τεχνικές διδασκαλίας λεξιλογίου - οι σπουδαστές θα λύσουν όλα τους τα προβλήματα με την εκμάθηση/ αποστήθιση αυτής της ορολογίας.	Η ορολογία του κλάδου είναι το λιγότερο που αφορά τον σχεδιαστή ενός τέτοιου προγράμματος- οι επικοινωνιακοί  κώδικες του χώρου και το είδος του λόγου, προφορικού ή γραπτού είναι σημαντικότερα. Επομένως η ορολογία πρέπει να διδάσκεται μέσα από αυθεντικές πηγές και να παρατηρείται 'εν χρήσει', οι δε σπουδαστές πρέπει να έχουν συνεχείς ευκαιρίες για επικοινωνιακές δραστηριότητες που να τους οδηγούν στην ενεργή παραγωγή αυτής της ορολογίας.
Ειδικά Γλωσσικά Μαθήματα σημαίνει ότι πρέπει να διδάσκεται η ορολογία, δηλαδή να δίδονται λίστες λεξιλογίου που συναντάται ειδικά στο χώρο ή την επιστήμη	Η ορολογία συνήθως είναι ήδη γνωστή στον επαγγελματία και αν δεν είναι, αυτό που του χρειάζεται δεν είναι να την αποστηθίσει αλλά να την παρατηρήσει ‘ εν χρήσει’ και να την χρησιμοποιήσει ο ίδιος.
Ο επιμορφωτής πρέπει να είναι φυσικός ομιλητής της ξένης γλώσσας (να είναι δηλαδή μητρική του γλώσσα) ή να είναι δίγλωσσος (π.χ. Ελληνο-αμερικανός).	Οι γλωσσικές οι γλωσσικές του επιμορφωτή πρέπει να είναι σε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο, αλλά δεν είναι πάντα και για όλα τα επίπεδα  απαραίτητο να είναι φυσικός ομιλητής. Ωστόσο, υπάρχουν επίπεδα και  επαγγελματικοί τομείς που αυτό είναι επιθυμητό.
Τα ειδικά γλωσσικά μαθήματα δεν χρειάζονται ειδικό σχεδιασμό - ένα καλό διδακτικό βιβλίο είναι αρκετό.	Αυτή είναι η άποψη των κέντρων που 'πουλάνε' τέτοια προγράμματα, αλλά, δυστυχώς, δεν έχουν κατάλληλα καταρτισμένους επιμορφωτές. Κι έτσι, καλά κάνουν - τουλάχιστον προστατεύονται οι σπουδαστές από κακής ποιότητας διδακτικό υλικό.
Το διδακτικό βιβλίο είναι ο οδηγός για την διδακτέα ύλη.	Αυτό είναι αντίθετο με όλη την καλή πρακτική που λέει ότι η διδακτέα ύλη καταρτίζεται μετά από ανάλυση των αναγκών - δεν προσαρμόζονται οι ανάγκες στο διδακτικό βιβλίο.

Με λίγα λόγια  

Ο τομέας του LSP είναι το καινούργιο "όχημα" πάνω στο οποίο όλο και περισσότεροι προσπαθούν να "επιβιβαστούν", αλλά ο αριθμός εκείνων που ξέρουν  να το οδηγήσουν δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα μεγάλος.

Οι απαιτήσεις αυτού του είδους της επιμόρφωσης είναι εξαιρετικά υψηλές αλλά όταν τα ειδικά κριτήρια που περιγράφηκαν παραπάνω  ικανοποιηθούν, τότε τα αποτελέσματα μπορούν να είναι και γρήγορα και εντυπωσιακά.

Όμως οι επεξεργασία προγραμμάτων με τον τρόπο που αναφέραμε παραπάνω είναι και απαιτητική και χρονοβόρα γι' αυτό και τα γλωσσικά κέντρα που προσφέρουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες φαίνονται, βραχυπρόθεσμα να είναι και υψηλού κόστους.

Ωστόσο μπορεί ένα πρόγραμμα το οποίο βραχυπρόθεσμα εμφανίζεται ως η καλύτερη και φθηνότερη λύση, μακροπρόθεσμα  να είναι και αναποτελεσματικό - με επιδράσεις απρόβλεπτες  μέσα στο χώρο των επιχειρηματικών και επαγγελματικών συνδιαλλαγών - αλλά και τελικά η πιο ακριβή σε σχέση με το διαθέσιμο χρόνο και το επιθυμητό αποτέλεσμα.